ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Κάλαμος είναι το μεγαλύτερο από μια συστάδα μικρών νησιών που βρίσκονται στην περιοχή της Λευκάδας. Το δραματικό του τοπίο συνδυάζει ψηλές κορφές και απότομες πλαγιές που καταλήγουν στις ακτές, με το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας που τις περιτριγυρίζει. Οι πρώτες ενδείξεις κατοίκησης του νησιού ανάγονται στη Νεολιθική εποχή. Είναι βέβαιο ότι ο Κάλαμος κατοικούνταν επίσης στη Μυκηναϊκή και στην Κλασική περίοδο. Από τα Ελληνιστικά χρόνια το πέρασμα του στενού Καλάμου - Μύτικα αποκτά ιδιαίτερη στρατιωτική σημασία και εποπτεύεται αρχικά από ένα μικρό οχυρό κτισμένο στη κορυφή Ξυλόκαστρο και ένα σύστημα πύργων στον περιβάλλοντα χώρο.

Η εποπτεία του στενού οργανώνεται καλύτερα, όταν στα ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια κτίζεται ένα ισχυρό κάστρο χαμηλότερα, ανάμεσα στους οικισμούς Κάλαμο και Επισκοπή. Στο περιθώριο των συγκρούσεων, η πειρατεία αποτελούσε ένα μόνιμο πρόβλημα στην περιοχή, ιδιαίτερα σε εποχές απώλειας του κρατικού ελέγχου, όπως κατά την εποχή της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και κατά τον 16ο και 18ο αι. Στο μεγαλύτερο μέρος του 18ου αι. κυριαρχούν οι Βενετοί, ενώ η οικονομία του Καλάμου ελέγχεται από την οικογένεια Δελλαδέτσιμα που εισπράττει το φόρο της δεκάτης. Ακολουθούν στο τέλος του αιώνα οι Ρώσοι και το 1807 το νησί περιέρχεται στους Γάλλους.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης το νησί αποτελεί καταφύγιο οικογενειών από την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα αλλά και από την Πελοπόννησο. Πολλοί από τους αγωνιστές της Επανάστασης, όπως ο Καραϊσκάκης, οι Τζαβελλαίοι, ο Λεπενιώτης, ο Βαρνακιώτης, είχαν εγκαταστήσει τις οικογένειές τους για μεγαλύτερη ασφάλεια στον Κάλαμο που βρισκόταν τότε υπό αγγλική διοίκηση. Καταδιωκόμενοι Σουλιώτες βρήκαν τόπο να σταθούν σε έρημες και δύσβατες τοποθεσίες του νησιού και ορισμένοι απ' αυτούς εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην περιοχή.

Το ίδιο φιλόξενος αποδείχθηκε ο Κάλαμος και για τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες. Όσο διαρκούσε η πολιορκία, τα γυναικόπαιδα είχαν βρει καταφύγιο στο νησί. Από τον Κάλαμο γινόταν ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα, όχι μόνο στα διαλείμματα του πολέμου, αλλά και σε περιόδους εχθροπραξιών. Τα πλοιάρια των Μεσολογγιτών έβρισκαν μυστικές διόδους στη λιμνοθάλασσα και κυκλοφορούσαν ελεύθερα, φέρνοντας αλεύρι, καφέ και άλλα χρειαζούμενα. Ωστόσο, δεν ήταν πάντοτε εύκολα τα πράγματα, καθώς οι Άγγλοι ήθελαν να έχουν έναν έλεγχο της κατάστασης και απέτρεπαν την εγκατάσταση πολλών οικογενειών, ιδιαίτερα των φτωχών και εξαθλιωμένων. Σε αυτό το γεγονός αναφέρονται οι στίχοι του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη:

"…διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…"

Αλλά και οι τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου σχετίζονται με τον Κάλαμο. Λίγο πριν από την πτώση του Μεσολογγίου, τον Οκτώβριο του 1825, όταν ο Κιουταχής αποσύρει προσωρινά τα στρατεύματά του, πολλοί πίστεψαν ότι θα λύσει την πολιορκία και πήραν τις οικογένειές τους από το νησί. Το αποτέλεσμα ήταν να συγκεντρωθεί ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων στην πόλη και να δημιουργηθεί έντονο το πρόβλημα έλλειψης των τροφίμων. Η κατάσταση έφτασε αργά και βασανιστικά στο απροχώρητο. Ήταν πια δύσκολο να κάνουν πίσω. Έτσι αποφάσισαν την ηρωική Έξοδο. Πάλι ο Κάλαμος αποδείχθηκε το φιλόξενο νησί που περιέθαλψε όσους από τους απελπισμένους Μεσολογγίτες κατάφεραν να φτάσουν ως εκεί και να ζητήσουν καταφύγιο.

Παρόλα αυτά η πολυπόθητη ημέρα της ελευθερίας είχε φτάσει. Αναμένοντας την ημέρα της δικής του ελευθερίας από τους κυριάρχους του, ο Κάλαμος ενώθηκε τελικά το 1864, όπως και τα υπόλοιπα Ιόνια νησιά με την Ελλάδα.